Conversion disorder(functional neurological symptom disorder)
- เป็นโรคในกลุ่ม somatic symptom and related disorder โดยมีอาการผิดปกติของการทำงานหรือการรับความรู้สึกของร่างกายส่วนที่อยู่ภายใต้การควบคุมของจิตใจ (voluntary motor or sensory function) และอาการที่ปรากฏไม่เข้ากับอาการทางระบบประสาทหรือโรคทางกายอื่น
กลุ่ม somatic symptom and related disorderอื่นๆ ได้แก่ somatic symptom disorder (ครุ่นคิดตลอดเวลาเกี่ยวกับอาการทางกายของตน > 6 เดือน แม้ว่าตอนนี้อาจจะไม่มีอาการดังกล่าวแล้ว), illness anxiety disorder (หมกมุ่น กังวลว่าจะเป็นโรคร้ายแรง > 6 เดือน), conversion disorder (functional neurological symptom disorder), psychological factors affecting other medical conditions (มีปัจจัยทางจิตหรือพฤติกรรมที่ส่งผลเสียต่อโรคทางกาย เช่น ไม่กินยา), factitious disorder (แกล้งทำ), other specified somatic symptom and related disorder, unspecified somatic symptom and related disorder |
อาการนำแบบต่างๆ
- Motor symptoms เช่น weakness/paralysis, abnormal movements (เช่น tremor, dystonic movements), gait abnormalities, abnormal limb posturing
- Sensory symptoms เช่น altered/reduced/absent skin sensation, vision, hearing
- Abnormal generalized limb shaking with LOC; unresponsive คล้าย syncope, coma; reduced/absent speech volume (dysphonia, aphonia), altered articulation (dysarthria), sensation of a lump in the throat (globus), diplopia
การวินิจฉัย
- ต้องมีหลักฐานอย่างชัดเจนว่าไม่ได้เกิดจากโรคทางระบบประสาท
- วิธีการหนึ่งที่ช่วยในการวินิจฉัย คือ การแสดงให้เห็นว่าอาการที่ปรากฏไม่สอดคล้องกับที่ตรวจร่างกายได้ (internal consistency)
- ลักษณะที่ช่วยสนับสนุนโรคนี้ ได้แก่ ประวัติอาการทางกายคล้ายๆเดิมซ้ำๆ, เวลาที่เริ่มเป็นสัมพันธ์กับ stress หรือ trauma (ทั้ง physiologic และ psychologic), สัมพันธ์กับ dissociative symptoms (depersonalization, derealization, dissociative amnesia) โดยเฉพาะเมื่อเป็นมาพร้อมๆกัน
- ลักษณะที่ไม่นำมาพิจารณาในการวินิจฉัย ได้แก่ ผู้ป่วยจงใจหรือไม่จงใจ (ถ้าจงใจอย่างเห็นได้ชัด เป็น factitious disorder หรือ malingering),มี secondary gain หรือไม่, la belle indifferenceหรือ การไม่ค่อยใส่ใจต่ออาการของตนเท่าที่ควร (พบได้ใน conversion แต่ไม่จำเพาะ)
เทคนิคการตรวจ
Acute stroke: ไม่มี cranial nerve involvement, เป็น nonanatomical distribution (เช่น midline sensory loss)
Functional gait disorder: ตรวจ motor, sensory, cerebellar functions ปกติ อาจเดินแปลกๆเช่นเดินเหมือนกำลังทรงตัวบนเชือกที่เล่นกายกรรม เดินเหมือนจะล้มแต่ไม่ล้ม
 |
| astasia-basia เดินเหมือนจะล้มแต่ไม่ล้ม |
Sensation | |
Yes–no test | ให้ผู้ป่วยหลับตา ถ้าจับให้บอกว่า“รู้สึก” หรือ“ไม่รู้สึก” ถ้าตอบว่า “ไม่รู้สึก” อาจแสดงว่าเป็น conversion disorder (ปกติถ้า “ไม่รู้สึก” ตอนจับต้องไม่รู้ว่าจับอยู่) |
Bowlus and Currier test | ให้ผู้ป่วยเหยียดแขนไขว้กัน เอานิ้วโป้งชี้ลงล่าง มือทั้ง 2 ข้างกำไว้ด้วยกัน (นิ้วจะสลับกัน) แล้วบิดมือที่กำหมุนเข้าหาหน้าอก แล้วตรวจ sensation ในแต่ละนิ้ว ผู้ป่วย conversion จะสับสนและตอบสนองผิด |
Strength test | ให้ผู้ป่วยหลับตา บอกว่าตรวจกำลังของนิ้ว โดยให้ขยับนิ้วที่กำลังจับอยู่ ถ้าไม่มีความรู้สึกจริงผู้ป่วยต้องไม่รู้ว่าจับอยู่ |
Motor | |
Drop test | ในคนที่เป็น conversion ถ้ายกนิ้วโป้งขึ้น แขนด้านที่มีอาการจะตกลงช้าลง หรือ ตกลงเร็วมากกว่าปกติเปรียบเทียบกับแขนอีกข้าง; หรือปล่อยแขนให้ตกตรงใบหน้า แขนจะไม่โดนหน้า |
Thigh adductor test | คนตรวจเอามือ 2 ข้างดันต้นขาด้านใน 2 ข้างไว้ บอกให้ผู้ป่วยดึงขาข้างดีเข้าหาตัวต้านกับแรงผู้ตรวจ ใน pseudoparalysis ขาข้างที่ขยับไม่ได้จะดึงเข้าตรงกลาง |
Hoover test | คนตรวจเอามือรองใต้สะโพกหรือส้นเท้าของขาข้างที่ขยับไม่ได้ บอกให้ผู้ป่วยยกขาข้างดีขึ้น ถ้าเป็น pseudoparalysis จะมีแรงกดลงของขาข้างที่ขยับไม่ได้ หรือทำกลับกันให้ผู้ป่วยพยายามยกขาข้างที่ขยับไม่ได้ ถ้าผู้ป่วยพยายามจริงจะมีแรงกดลงของขาข้างที่ดี |
Sternocleidomastoid test | กล้ามเนื้อ sternocleidomastoid เมื่อหดตัวจะหันหน้าไปด้านตรงข้าม ผู้ป่วย conversion จะไม่สามารถหันหน้าไปด้านที่อ่อนแรงได้ |
Tiptoe walk | ในรายที่ทำ ankle plantar flexion บนเตียงไม่ได้ แต่กลับเดินด้วยปลายเท้าได้ |
Tremor entrainment test | ในรายที่มี tremor ของมือข้างหนึ่ง ถ้าคนตรวจบอกให้ผู้ป่วยเลียบแบบ rhythmical movement ของคนตรวจด้วยมืออีกข้าง มือข้างที่มี tremor จะหยุดทำหรือเปลี่ยนมาทำแบบมือข้างปกติที่กำลังเลียนแบบผู้ตรวจ |
Blindness | |
Opticokinetic drum | ตรวจ OKD โดยมองแถบสีขาวสลับดำเคลื่อนที่ไปด้านข้าง ถ้ามองเห็นปกติจะเกิด nystagmus (มี application เช่น eyeworkout101) |
Pseudoseizure: มีอาการชักเกิดขึ้นตอบสนองต่ออารมณ์ที่ไม่ดีหรือเกิดขึ้นเฉพาะเวลามีคนอยู่ด้วย ชักลักษณะแปลกประหลาด เช่น สะบัดหัวไปมา แกว่งสะโพกไปมาเป็นจังหวะ กระตุกแขน 2 ข้างสลับกัน มักไม่พบการบาดเจ็บหรือปัสสาวะ/อุจจาระราด มักไม่มี postictal phase และหยุดได้ตามสั่ง ลักษณะที่อาจช่วยบอกได้ เช่น
- Closed eye with resistance
- Corneal reflexปกติ
- ไม่มี abdominal contraction
Pain | |
Gray test | ผู้ป่วยที่มีอาการปวดท้อง ถ้าเป็นจาก psychological factors ผู้ป่วยจะปิดตาระหว่างคลำหน้าท้อง ในสาเหตุจาก organic ผู้ป่วยมักจะลืมตามองดูมือคนตรวจว่าจะทำให้เจ็บหรือไม่ |
Coma | |
Corneal reflex | Corneal reflexes จะปกติใน conversion |
Bell phenomenon | เมื่อเปิดเปลือกตาขึ้น ใน conversion ตาดำจะเคลื่อนที่ขึ้นบน ส่วนใน coma จะอยู่ neutral position |
Lid closing | ใน coma เมื่อเปิดตาแล้วปล่อย เปลือกตาจะปิดเร็วช่วงแรกแล้วค่อยๆปิดช้าลง ส่วนใน conversion จะเปิดตาค้างไว้ หรือ ปิดทันที หรือ เปลือกตาจะสั่นระริก (flutter) |