เห็ดพิษในประเทศไทยมีหลายชนิด ซึ่งมีข่าวการกินเห็ดพิษเป็นระยะๆ โดยเฉพาะในภาคอีสาน เห็ดพิษที่ดูจะมีชื่อเสียงด้านนี้ที่สุดคือกลุ่ม Amanita ได้แก่เห็ดระโงกหิน ซึ่งลักษณะจะคล้ายกับระโงกเหลืองที่คนอีสานชอบรับประทาน ซึ่งในทางการแพทย์แล้วยังไม่พบว่ามีวิธีทดสอบใดสามารถการแยกแยะเห็ดที่กินได้ออกจากเห็ดพิษได้อย่างเด็ดขาด เพราะฉะนั้นเราจึงควรกินเฉพาะเห็ดที่รู้จักเท่านั้น
”เร็ว = benign; ช้า = potential fatal” **ระหว่าง 2-6 ชั่วโมงเป็น gray zone
ถ้าแบ่งตามกลุ่มอาการสามารถแบ่งได้เป็น 6กลุ่มดังนี้
เห็ดในกลุ่มนี้ได้แก่
เห็ดพิษสามารถแบ่งตามเวลาที่เริ่มเกิดอาการ (onset) ได้แก่
- กลุ่ม early toxicity (ภายใน 2 ชั่วโมง) จะมีอาการไม่รุนแรง ให้การรักษาตามอาการก็เพียงพอ
- กลุ่ม delayed toxicity (หลัง 6 ชั่วโมง -20วัน) ที่มีพิษรุนแรงถึงกับเสียชีวิตได้
”เร็ว = benign; ช้า = potential fatal” **ระหว่าง 2-6 ชั่วโมงเป็น gray zone
ถ้าแบ่งตามกลุ่มอาการสามารถแบ่งได้เป็น 6กลุ่มดังนี้
- Early onset gastrointestinal symptoms
- Early onset neurologic symptoms
- Early onset muscarinic symptoms
- Delayed gastrointestinal symptoms
- Delayed-onset renal failure
- Delayed-onset disulfiram reaction
1. Early onset gastrointestinal symptoms
- ที่พบบ่อยคือ Chlorophyllum molybdites (เห็ดหัวกรวดครีบเขียว,เห็ดกระโดงตีนต่ำ)พบได้ตามสนามหญ้า นอกจากนี้ยังมีเห็ดในสกุล Omphalotus, Boletus, Entoloma, Gomphus, Heneloma, Lacterius
- เกิดอาการภายใน2 ชั่วโมง มีอาการอาเจียน ถ่ายเหลวเป็นน้ำ (อาจมี WBC, RBC) ปวดท้อง หนาวสั่น ปวดศีรษะ ปวดกล้ามเนื้อ อาการจะไม่รุนแรง ส่วนใหญ่จะหายภายใน 24 ชั่วโมง
- Treatment: Activated charcoal, รักษาตามอาการ; แนะนำให้นัด F/U ภายใน 5 วัน หรือมีอาการผิดปกติ (ปัสสาวะผิดปกติ ปวดสีข้าง ปวดเอว) เพราะบางครั้งอาจเข้าใจผิดกับกลุ่ม Delay-onset renal failure (Amanita smithiana) ที่สามารถมีอาการทาง GI symptoms ได้ตั้งแต่ 30 นาที-12 ชั่วโมง
 |
| Chlorophyllum molybdites เห็ดกระโดงตีนต่ำครีบเขียว |
 |
Entoloma strictius (มักสับสนกับเห็ดโคน) |
 |
| Cantharellus cibariusเห็ดมันปู |
 |
| Amanita caesareaเห็ดระโงกแดงอมส้ม |
 |
Clarkeinda trachodes เห็ดไข่เน่า |
 |
Gomphus floccosus เห็ดกรวยเกล็ดทอง |
 |
Russula emetica เห็ดแดงน้ำหมาก |
 |
Scleroderma citrinum เห็ดไข่หงส์ |
2. Early onset neurologic symptomsมี 2 กลุ่มได้แก่
พวกแรกคือ Psilocybe(เห็ดขี้ควาย เห็ดโอสถลวงจิต) ขึ้นตามมูลสัตว์ เกิดจากสาร psilocybin (serotonin) ออกฤทธิ์เหมือน LSDจะเกิดอาการภายใน 2ชั่วโมง
- มีอาการ euphoriaเพ้อ คลั่ง เคลิบเคลิ้ม เห็นภาพบิดเบี้ยว ประสาทหลอน อาจจะมี tachycardia, hypertension ได้ จะมีอาการประมาณ 4-6 ชั่วโมง บางรายอาจนานถึง 12 ชั่วโมง
- Treatmentจับให้อยู่ที่มืดๆเงียบๆ หลีกเลี่ยง stimuli อาจให้ BZD IV เช่น diazepam 0.1 mg/kg
พวกที่สองคือพวก Amanita muscaria, Amanita pantherinaเกิดอาการจากสาร isoxazole (GABA, anticholinergic)
- จะเกิดอาการภายใน 30 นาที มีอาการของ muscarinic poisoning (SLUDGE BAM) เช่น อาเจียน ถ่ายเหลว เหงื่อแตก น้ำลายไหล นำมาก่อนแล้วตามด้วยอาการของ atropine-like symptoms ประมาณ 30 นาทีหลังจากที่กินเห็ดพิษเข้าไป ได้แก่ ม่านตาขยาย ปากแห้ง อุณหภูมิกายและความดันโลหิตสูงขึ้น ร่วมกับมีอาการเมา เดินโซเซ เคลิ้มฝัน กล้ามเนื้อกระตุก รับรู้ ขนาด เวลา สถานที่ลำบาก โดยอาการมักหายภายใน 4-6 ชั่วโมง ในเด็กอาจทำให้ชักได้
- TreatmentActivated charcoal, รักษาตามอาการ
 |
Psilocybe cubensisเห็ดขี้ควาย เห็ดโอสถลวงจิต |
 |
Gymanopilus Aeruginosus เห็ดขอนสีทองเกล็ดแดง |
 |
Copelandia cyanescens เห็ดขี้วัว |
 |
Amanita pantherina เห็ดเกล็ดดาว หัวเสือดำ |
 |
Amanita muscaria |
3. Early onset muscarinic symptoms
- เกิดจากสารพิษชื่อ muscarine ได้แก่เห็ดพวก Inocybe ,Clitocybe; ส่วน Amanita muscariaจะมีฤทธิ์ cholinergic เช่นเดียวกันแต่น้อยกว่าเห็ดในกลุ่มนี้มากๆ
- เกิดอาการกลุ่ม SLUDGE syndrome(salivation, lacrimation, urination, diarrhea, GI distress, emesis) ภายใน 30 นาทีและหายได้เองใน 4- 12 ชั่วโมง
- Treatmentactivated charcoal, atropinization (atropine 0.5-1 mg (0.01 mg/kg ในเด็กmin 0.1 max 1.0) IV titrateรักษา bronchorrhea, bradycardia, hypotension), salbutamol NB รักษา bronchorrhea และ bronchospasm
 |
Inocybe "fiber caps“I. splendens, I. destricata, I. Ifelix เห็ดหมวกจีน |
 |
Clitocybe odora(มักสับสนกับเห็ดถ่าน เห็ดขิงเห็ดข่า) |
 |
| Clitocybe gibba, Clitocybe phyllophila |
 |
| Clitocybe phyllophila |
4. Delayed gastrointestinal symptomsมี 2กลุ่มหลักๆได้แก่
กลุ่มแรกคือ Gyromitra esculenta (เห็ดสมองวัว) มีสารพิษชื่อ gyromitrin ซึ่งไม่ทนต่อความร้อนและการทำให้แห้ง เมื่อกินเข้าไปจะเกิดปฏิกิริยาเปลี่ยนเป็นสาร 2 ชนิดในกระเพาะอาหาร สารชนิดหนึ่งจะจับกับ pyridoxine ซึ่งเป็น cofactor ของเอนไซม์ในการสร้าง GABA ใน CNS ทำให้เกิดอาการชักและสารอีกชนิดหนึ่งจะเปลี่ยนเป็น free radical ในตับทำให้เกิด local hepatic necrosis
- เกิดอาการปวดท้องบิด ท้องอืด คลื่นไส้อาเจียน ถ่ายเหลวเป็นน้ำปริมาณมาก ระหว่าง 6-24 ชั่วโมง อาจมีอาการปวดศีรษะ มึนงง ชัก กล้ามเนื้อไม่ประสานกันหรือเป็นตะคริว ซึ่งอาการทาง GI จะหายไปภายใน 2-5 วัน ส่วนอาการทางระบบประสาทจะคงอยู่หลายวัน
- ในรายที่อาการรุนแรงจะเกิด hepatic failure ประมาณวันที่ 3 และอาจเสียชีวิตได้ใน 7 วัน ในรายที่ไม่เสียชีวิตจะไม่พบผลของสารพิษในระยะยาว
- พบ hypoglycemia ได้ทั้งในช่วง GI phase และในช่วง acute hepatic failure phase
- 1st (latent) stage: ไม่มีอาการผิดปกติ
- 2nd stage: ระหว่าง 6-24 ชั่วโมง มีอาการปวดบิดท้อง คลื่นไส้อาเจียน ถ่ายเหลวปริมาณมาก อาจมีอาเจียนและถ่ายเป็นเลือดได้ อาจเริ่มมี RUQ pain แต่ตรวจ LFTs จะปกติ
- 3rd (convalescent) stage: นาน 12-24ชั่วโมง ผู้ป่วยจะรู้สึกสบายขึ้น แต่ liver enzymes จะเริ่มสูงขึ้น และ renal functions อาจจะแย่ลง
- 4th (final) stage: 2-4วันหลังจากที่กิน liver enzymes จะสูงมาก มี hyperbilirubinemia, coagulopathy, hepatorenal syndrome เกิด hepaticfailure ในรายที่ไม่เสียชีวิตอาจเกิด chronic active hepatitis ได้
Treatment
- Activated charcoal, multiple dose AC สำหรับ amatoxinใน 24 ชั่วโมงแรก
- ระวังภาวะ hypoglycemia
- สังเกตอาการใกล้ชิด 48 ชั่วโมง;ตรวจ electrolytes, liver enzyme, PT ซ้ำๆหลายครั้งต่อวัน
- ในรายที่มีอาการทางระบบประสาทจาก gyrometrin ให้ pyridoxine 25 mg/kg IV > 30 min (max 25 g/d)
- Silybinum marianum5 mg/kg IV > 1 h then 20 mg/kg/day IV x 6 d ช่วยยับยั้งไม่ให้ α-amanitinเข้าสู่ hepatocytes และยังยั้ง enterohepatic circulation
- NAC 150 mg/kg IV ใน 1 h then 50 mg/kg IV ใน 4 h then 100 mg/kg IV ใน 16 hช่วยลดreactive metabolites ใน amatoxins
- Penicillin G300,00-1,000,000 units/kg/day IV ช่วยลดการ uptake ของ amanitin เข้าสู่ hepatocytes (แต่ประสิทธิภาพสู้การใช้ silybinum อย่างเดียวไม่ได้)
- Supportive Tx ในรายที่มีhepatic failure เช่น bowel cleaning,low protein diet, vitamin K, FFP, Artificial ventilationและliver transplantถ้ามี progressive coagulopathy, encephalopathy, renal failure; มีการใช้ The Molecular Adsorbent Recirculation SystemTMในการรักษาประคับประคอง
เห็ดในกลุ่มนี้ได้แก่
 |
| Gyromitra esculentaเห็ดสมองวัว |
 |
Amanita virosaเห็ดระโงกหิน เห็ดไข่ตายซาก |
 |
Amanita verna เห็ดระโงกหิน เห็ดไข่ตายซาก (ฮาก) |
 |
Amanita phalloidesหรือ death cap |
5. Delayed-onset renal failureมี 2 ชนิดได้แก่ กลุ่ม Cortinariusและ Amanita smithiana
- เห็ดกลุ่ม Cortinariusจะมีสารพิษชื่อ orellanine จะมีอาการทาง GI (N/V, diarrhea) เกิดขึ้นระหว่าง 12 ชั่วโมง – 14 วันหลังรับประทาน และเกิด renal failure (ปวดเอว ปัสสาวะออกน้อย) ระหว่าง 4-15 วันหลังรับประทาน
- เห็ด Amanita smithianaจะมรสารพิษชื่อ allenic จะมีอาการทาง GI (N/V, diarrhea) เกิดขึ้นระหว่าง 30 นาที – 12 ชั่วโมงหลังรับประทาน และเกิด renal failure ระหว่าง 3-5 วันหลังรับประทาน
- ในรายที่กินเห็ดชนิดนี้มา ให้ติดตาม electrolytes และ renal function อย่างน้อย 72 ชั่วโมง
- ถ้ามี renal failure ให้รักษาตามข้อบ่งชี้ เช่น การทำ hemodialysis; มีรายงานการฟื้นตัวของภาวะไตวายได้เอง เพราะฉะนั้นให้รอดูก่อนหลายๆเดือนก่อนไปทำ renal transplantation
 |
Deadly webcap (Cortinarius rubellus) |
 |
Cortinarius Orellanus (Fool's webcap) |
 |
Amanita smithiana |
6. Delayed-onset disulfiram reaction
- กลุ่ม Coprinusgenus มีสารชื่อ corpine ออกฤทธิ์เป็น disulfiram-like reaction มี sensitive period 2-72 ชั่วโมง
- เกิดอาการปวดศีรษะ ชาปลายมือเท้า มีรสโลหะในปาก หน้าแดง ใจสั่น แน่นหน้าอก คลื่นไส้ อาเจียน เหลื่อแตก เกิดหลังดื่มแอลกอฮอล์ภายในไม่กี่นาทีถึงหลายชั่วโมง จะมีอาการประมาณ 2-4 ชั่วโมง (อาจนานถึง 2 วัน)
- Tx: รักษาตามอาการ ให้ IVF, β-blocker ในรายที่มี sympathetic overacitvity
 |
Coprinus atramentaris“common ink caporinky cap”เห็ดหิ่งห้อย เห็ดน้ำหมึก หรือเห็ดถั่ว |
Shiitake dermatitis
- คือผื่นที่มีลักษณะเป็น flagellate erythema คล้ายแส้ฟาด หลังกินเห็ดหอม (shiitake) 1-2 วัน เกิดจากสารชื่อว่า lentinan ซึ่งเป็นสารที่ไม่คงตัวเมื่อโดนความร้อน
- Tx: ทา 0.1%TA ointment วันละ 2 ครั้ง กิน antihistamine;ผื่นจะหายไปได้เองใน 1-4 สัปดาห์
 |
Shaiitake dermatitis |