Long COVID
หมายถึง คนที่ยังมีอาการหลังติดเชื้อ COVID-19 นาน > 4 สัปดาห์ ซึ่งไม่ได้เกิดจาก active infection หรือการวินิจฉัยอื่นๆ
อาการทางกายได้แก่ อ่อนเพลีย (13-87%)เหนื่อย (10-71%)แน่นหน้าอก (12-44%)ไอ (17-34%)และอาการอื่นที่พบน้อยกว่า เช่น จมูกไม่ได้กลิ่น ลิ้นรับรสเปลี่ยน ปากแห้ง ตาแห้ง (sicca syndrome)จมูกอักเสบ เบื่ออาหาร ปวดศีรษะ มึนศีรษะ ปวดข้อ ปวดกล้ามเนื้อ นอนไม่หลับ เสียงแหบ ผลร่วง เหงื่อออก ท้องเสีย
อาการผิดปกติทางความคิดได้แก่ PTSD, ความจำไม่ดี เสียสมาธิ วิตกกังวล ซึมเศร้า
คนส่วนใหญ่ที่เป็น mild COVID-19 พบว่าอาการต่างๆมักจะหายภายใน 2 สัปดาห์ แต่ใน moderate-severe COVID-19 มักจะมีอาการนาน > 2-3 เดือน แต่ส่วนใหญ่อาการมักจะคงที่ไม่แย่ลง บางส่วนดีขึ้นหลังได้ SARS-CoV-1 vaccine
ผู้ป่วย severe COVID-19 ให้นัดติดตามอาการภายใน 1 สัปดาห์หลังจากออกจากรพ. ทำการซักประวัติเหตุการณ์ระหว่างติดเชื้อ ภาวะแทรกซ้อนที่เกิดขึ้น รวมถึงซักประวัติ ตรวจร่างกาย และตรวจเพิ่มเติมในระบบต่างๆที่มีข้อบ่งชี้ ได้แก่
- ใช้แบบประเมินคัดกรองภาวะ Long COVID (ดูแนวทางกรมการแพทย์) ได้แก่
- เหนื่อย อ่อนเพลีย อ่อนล้า Link1และ Link2
- นอนไม่หลับ Link
- หลงลืม ความจำสั้น Link
- วิตกกังวล Link
- หดหู่ ซึมเศร้า Link
- ตรวจ CBC, BUN, Cr, electrolytes, LFTs ใน severe COVID-19 หรือ lab ผิดปกติระหว่างนอนรพ.
- ตรวจเพิ่มเติมในรายที่มีอาการสงสัย เช่น BNP, troponin, D-dimer, TFTs, CPK, ECG, echocardiography, PFTs
- CXRในรายที่อาการแย่ลง หรือ ทำ F/U ที่ 12สัปดาห์ในรายที่มี CXR ผิดปกติระหว่างนอนรพ. หรือทำ CT chest เพื่อวินิจฉัยแยกโรค (cancer, interstitial lung disease, pulmonary embolism)
- Hypercoagulability ให้ประเมินหา S&S ของ DVT (upper + lower), pulmonary embolism, และ arterial thrombosis
- ส่วนใหญ่การรับกลิ่นและรู้รสที่ผิดปกติจะใช้เวลาหลายสัปดาห์จึงหาย
- Fatigue ให้ซักประวัติกิจวัตรประจำวัน ทดสอบ 6-min walk test หาสาเหตุ (sleep, mood, cardiopulmonary, autoimmune, endocrine, medicine [antihistamine, anticholinergic, antidepressant, anxiolytic]) และตรวจ lab เบื้องต้น (CBC, BUN, Cr, electrolytes, LFTs, TFTs, CRP/ESR, CPK)
- การรักษาใช้หลัก “4P” (Pace, Planning, Prioritizing, Positioning) คือ ทำเฉพาะงานที่จำเป็นและต้องทำเอง แบ่งทำงานทีละน้อย ไม่ฝืนทำจนเหนื่อย ประหยัดพลังงานตอนทำงาน เช่น นั่งแปรงฟัน เป็นต้น อาจปรึกษา rehab program
- ปัญหาอื่นๆที่อาจพบได้ เช่น renal/hepatic dysfunction, DM, osteoporotic fracture, adrenal insufficiency, diarrhea, weight loss, anxiety, depression, PTSD, alopecia, COVID toes, fungal infection (rhinoorbital mucormycosis, pulmonary aspergillosis), Strongyloides hyperinfection, insomnia, economic/social problems
- ในรายที่มีข้อบ่งชี้ ให้เริ่มทำ rehabilitationภายใน 30 วัน โดยแนะนำให้คัดกรองอาการทาง cardiac ก่อน
การป้องกันได้แก่ การได้รับวัคซีน (พบ long COVID 42% ในคนที่ไม่ได้วัคซีนเทียบกับคนที่ได้วัคซีน 1 เข็ม พบ 30%, 2 เข็ม 17%และ 3 เข็ม 16%)
Ref: Up-To-Date